Zmiany w instytucji przedawnienia

W dniu 9 lipca 2018 roku w życie weszła ustawa o ustawa z dnia 13 kwietnia 2018 roku o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw („nowelizacja”) wprowadzająca istotne zmiany w zakresie przedawnienia.

Tytułem wstępu należy przypomnieć, że przedawnienie jest instytucją prawa cywilnego, która w zamyśle ma likwidować stan niepewności związany z upływem czasu oraz motywować do bieżącego egzekwowania roszczeń majątkowych. Jeżeli uprawniony, np. wierzyciel z tytułu umowy pożyczki, nie podejmie stosownych kroków celem zaspokojenia własnych roszczeń w przewidzianym prawem terminie, dłużnik będzie mógł skutecznie uchylić się od jego zaspokojenia.

Ogólne zasady przedawnienia uregulowane są w art. 117 - 125 Kodeksu cywilnego („KC”). Najistotniejsze zmiany wprowadzone nowelizacją polegają na dodaniu art. 117 § 2(1) KC, zgodnie z którym skrócono ogólny termin przedawnienia do 6 lat oraz wprowadzono regulacje, że po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującemu przeciwko konsumentowi oraz na.

Pierwsza ww. zmiana dotyczy skrócenia ogólnego terminu przedawnienia z 10 do 6 lat. To samo dotyczy roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu lub stwierdzonych ugodą – termin ich przedawnienia skrócono z 10 do 6 lat. Co do roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, termin nie uległ zmianie i wynosi 3 lata.

W zakresie drugiej ww. zmiany, dotychczas przedsiębiorca mógł skutecznie wytoczyć powództwo o przedawnione roszczenie przeciwko konsumentowi. Podniesienie zarzutu przedawnienia przez pozwanego mogło spowodować oddalenie powództwa, jednakże wymagało wyraźnego powołania tego zarzutu. Po nowelizacji skutek upływu terminu przedawnienia przeciwko konsumentom nastąpi niezależnie od woli strony, z mocy prawa. Należy zatem przyjąć, że w sporze z powództwa przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi, sąd każdorazowo z urzędu będzie badać kwestię przedawnienia. Jako główny powód takiego rozwiązania wskazano ochronę konsumentów, jako słabszą stronę stosunku prawnego, nie zawsze świadomych możliwości podniesienia zarzutu przedawnienia.

Stosownie jednak do wprowadzonego nowelizacją art. 117(1) KC, w wyjątkowych przypadkach, o ile wymagają tego względu słuszności, sąd będzie mógł nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia przeciwko konsumentowi. Pozwoli to na złagodzenie dość rygorystycznego ustawowego skutku nowelizacji i pozwoli chronić również interesy przedsiębiorców, np. w sytuacji sporu z nieuczciwym kontrahentem. Na chwilę obecną, z uwagi na nowość regulacji, nie sposób szczegółowo wskazać jak ukształtuje się praktyka sądowa w tym zakresie.

Zmianie uległ również sposób obliczania terminu przedawnienia określony w art. 118 KC. Koniec terminu przedawnienia przypadnie na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba, że jest krótszy niż 2 lata (dotyczy szczególnych kategorii roszczeń). Z tych względów, w praktyce terminy przedawnienia zostaną jednocześnie nieco wydłużone.

Odzwierciedleniem ww. zmian jest wprowadzone nowelizacją rozszerzenie obligatoryjnej części pozwu, poprzez dodanie wymogu oznaczenia daty wymagalności roszczenia w sprawach o zasądzenie roszczenia (art. 187 § 1 pkt 1(1) Kodeksu postępowania cywilnego).

Przepisy przejściowe wprowadziły zasadę, zgodnie z którą do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie noweliacji i jeszcze nieprzedawnionych, stosuje się przepisy nowe. Jeżeli termin przedawnienia roszczeń zgodnie z nowelizacją jest krótszy niż dotychczas, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie ustawy – jeżeli jednak przedawnienie, którego bieg terminu rozpoczął się przed dniem wejścia w życie nowelizacji, nastąpiłby przy uwzględnieniu dotychczasowych przepisów wcześniej, stosuje się ten wcześniejszy termin.

Przepisy przejściowe zapewniły również ochronę konsumentom. Do roszczeń im przysługujących powstałych i nieprzedawnionych przed dniem wejścia w życie nowelizacji, których terminy określają art. 118 i 125 § 1 KC, stosuje się przepisy dotychczasowe. Jednocześnie, przedawnione roszczenia przeciwko konsumentom, co do których nie podniesiono do dnia wejścia w życie nowelizacji zarzutu przedawnienia, podlegają z tym dniem skutkom przedawnienia stosownie do znowelizowanych przepisów.

Mikołaj Kopczyński
Aplikant radcowski