Zasięg ochrony praw autorskich

Zgodnie z przyjętą w prawie międzynarodowym zasadą, prawa autorskie jako prawa wyłączne ze swej istoty mają charakter terytorialny. Podlegają one ochronie przede wszystkim na terytorium państwa, które uznało, w zgodnie z ustawodawstwem wewnętrznym, daną aktywność ludzką za utwór (państwo pochodzenia utworu), zaś na obszarach innych państw tylko wtedy, gdy i one uznają daną aktywność za utwór. W powyższym, pierwotnym ujęciu zasady wyłączności, ochrona prawnoautorstwa powstaje bowiem przede wszystkim w państwie pochodzenia utworu.

Niebagatelnym i wywołującym sporo wątpliwości praktycznych w powyższym kontekście jest zatem ustalenie dopuszczalności używania, przy konstruowaniu umów autorskoprawnych, zapisów o przenoszeniu praw lub udzielaniu licencji na cały świat (ang. worldwide)?

Wyłom od powyższego przypisania ochrony do jednego państwa czynią postanowienia kontraktów międzynarodowych, w szczególności konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych z dnia 9 września 1886 roku (w brzmieniu nadanym Aktem Paryskim z dnia 24 lipca 1971 roku, dalej jako „Konwencja berneńska”) oraz porozumienia w sprawie handlowych aspektów prawa własności intelektualnej z dnia (ang. Trade-Related Aspects of  Intellectual Property Rights – „TRIPS”) stanowiącego załącznik nr 1C do porozumienia stanowiącego akt założycielski Światowej Organizacji Handlu (ang. WIPO) z dnia 15 kwietnia 1994 roku). W tym aspekcie podstawowe znaczenie mają regulacje Konwencji berneńskiej, które zostały przyjęte i rozszerzone przez TRIPS, przy czym oba akty reprezentują tożsame założenia ustrojowe.

Dla badanej kwestii najistotniejsze znaczenie ma zasada automatyczności ochrony prawnoautorskiej, przyznawana przez wszystkie państwa-sygnatariuszy konwencji. Polega ona na tym, iż ochrona utworów powstaje jednocześnie na terytorium wszystkich państw-sygnatariuszy (co do zasady z chwilą publikacji dzieła), bez konieczności spełniania jakichkolwiek czynności formalnych, związanych np. z rejestracją, i to niezależnie od istnienia ochrony w państwie pochodzenia dzieła (art. 5 zdanie 2 Konwencji berneńskiej). Postanowienia konwencji kreują przy tym zasadę minimalnej ochrony, którą państwa-sygnatariusze zobowiązani są zapewnić dziełom, co do których autorom przysługuje ochrona konwencyjna (art. 3 i 4 Konwencji berneńskiej).

Autor, będący obywatelem jednego z państw-sygnatariuszy, a nawet mający stałe miejsce pobytu w jednym z tych państw, korzystał będzie z samodzielnej ochrony konwencyjnej, która swoim zakresem będzie obejmowała terytorium zrzeszonych państw. Należy przy tym zauważyć, że na chwilę obecną Światowa Organizacja Handlu, przy której tworzeniu zawarto porozumienie TRIPS, powielające rozwiązania konwencji berneńskiej, obejmuje 188 państw świata, a zatem niewątpliwie ma charakter globalny.

Wobec powyższego używanie w praktyce postanowień umownych odnoszących się do ochrony globalnej w umowach przenoszących prawa autorskie lub udzielających licencji, jest o tyle dopuszczalne, o ile utwór objęty został ochroną konwencyjną i w rzeczywistości jedynie zmierza do potwierdzenia obowiązującego statusu prawnego utworu, korzystającego z globalnej ochrony na mocy postanowień ww. traktatów międzynarodowych. Autor przenosząc określone umownie uprawnienia do utworu nie będzie bowiem modyfikował zakresu przyznanej danemu utworowi ochrony prawnoautorskiej, a jedynie zmieni podmiot uprawniony do korzystania z niej na określonych terytorium.

W powyższym kontekście, wobec automatyczności globalnego zakresu ochrony, należy wskazać, iż o wiele bardziej istotne jest precyzyjne ograniczanie przenoszonych lub udzielanych uprawnień do terytoriów określonych państw, tak aby podmiot praw autorskich zainteresowany pozostawieniem sobie uprawnień na wybranych terytoriach, mógł je tam skutecznie i samodzielnie wykonywać.

Mateusz Kierok
Aplikant radcowski