Prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki w postępowaniu administracyjnym

Rozpoznawanie spraw w postępowaniu sądowym (np. cywilnym) niejednokrotnie może trwać latami, nawet w przypadkach, gdy nie istnieją ku temu uzasadnione podstawy. Wtedy stronom postępowania przysługuje skarga na przewlekłość postępowania, mogąca owocować przyznaniem odszkodowania, na zasadach uregulowanych w ustawie z dnia 17 czerwca 2004 roku (Dz. U. 2004 r. Nr 179 poz. 1843). Przypisy powyższej ustawy stosuje się także do przedłużającego się w sposób nieuzasadniony postępowania przygotowawczego prowadzonego lub nadzorowanego przez prokuratora, a także do bezczynności organów egzekucyjnych (sądu lub komornika) w postępowaniu egzekucyjnym.

Także w postępowaniu administracyjnym strona zachowuje prawo do załatwienia sprawy bez zbędnej zwłoki (art. 35 § 1 ustawy - Kodeks postępowania administracyjnego – „Kpa”), co znajduje podstawy w zasadzie szybkości postępowania (art. 12 Kpa). Jednak w przypadku bezpodstawnego przedłużania postępowania administracyjnego nie stosuje się ww. ustawy, a przepisy określone w art. 36-38 Kpa. Powołane normy prawne zawierają odrębną procedurę, której celem jest przede wszystkim wyjaśnienie przyczyn nieterminowego działania i końcowe doprowadzenie do załatwienia sprawy administracyjnej, w dalszej zaś perspektywie uzyskanie ewentualnego odszkodowania za niezałatwienie sprawy w terminie.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że wbrew przywołanej wyżej zasadzie szybkości postępowania, organy administracyjne w Polsce nagminnie korzystają z instytucji zawartej w art. 36 kpa. Pozwana ona na przedłużenie terminu rozpoznawania sprawy poprzez zawiadomienie strony przed jego upływem i jednoczesne wyznaczenie kolejnego, nowego terminu do załatwienia sprawy. Takie działanie co do zasady ma zapobiegać popadnięciu przez organ w zwłokę w załatwieniu sprawy – czy jednak w każdym przypadku?

Korzystanie z art. 36 Kpa przez organy administracyjne stało się niestety zwyczajowym sposobem na prowadzenie postępowania administracyjnego. Warto przy tym zasygnalizować, iż możliwość zastosowania tego trybu winna ograniczać się tylko do uzasadnionych przypadków, jak np. zwrócenie się przez organ z pomocą prawną do innego podmiotu, udostępnienie akt sądowi powszechnemu itp. Przyczyna przedłużenia postępowania powinna być przy tym każdorazowo przedstawiona w treści zawiadomienia do strony.

W świetle powołanej praktyki działania organów, warto wskazać na ugruntowane stanowisko orzecznictwa sądów administracyjnych, które przyjmuje, że organ pozostaje w bezczynności w sytuacji, gdy jego działania ograniczają się jedynie do wyznaczania kolejnych, nowych terminów rozpoznania sprawy bez jednoczesnego podejmowania jakichkolwiek innych czynności merytorycznych (por. wyrok WSA w Opolu z dnia 24 października 2013 roku, sygn. akt. II SAB/Op 57/13). Z kolei w sytuacji, w której organ oprócz przedłużania terminu wprawdzie podejmuje czynności, jednak są one obiektywnie nieefektywne albo zbędne dla rozpatrzenia sprawy zachodzić będzie stan przewlekłości postępowania (por. wyrok WSA w Białymstoku z dnia 17 stycznia 2013 roku, sygn. akt II SAB/Bk 63/12).

Wobec powyższego, przedłużanie terminu w oparciu o art. 36 Kpa nie zwalnia automatycznie organu z obowiązku podejmowania czynności merytorycznych zmierzających do załatwienia sprawy bez zbędnej zwłoki. Co więcej, nadużywanie lub nieprawidłowe wykorzystanie instytucji prawnej z art. 36 Kpa - w zależności od konkretnej sytuacji - prowadziło będzie do stanu bezczynności organu lub przewlekłości prowadzonego przez niego postępowania.

W takim przypadku strona postępowania administracyjnego jest uprawniona do wniesienia zażalenia na podstawie art. 37 Kpa do organu wyższego stopnia za pośrednictwem tego organu, któremu zarzuca się bezczynność lub przewlekłe działanie. Gdyby zaś takowego organu nie było, strona winna skierować do organu prowadzącego postępowanie wezwanie do usunięcia naruszenia prawa. Organ wyższego stopnia uprawniony jest do zbadania przyczyn i ustalenia osób winnych niezałatwienia sprawy w terminie, w tym wyznaczenia dodatkowego terminu na jej rozpatrzenie.

Skorzystanie z powyższego środka zaskarżenia jest nieodzowne dla skutecznego podjęcia przez stronę dalszych kroków prawnych, tj. wniesienia skargi na bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania w oparciu o art. 3 § 2 pkt 8 ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – „Ppsa”. Dla skutecznego wniesienia skargi do sądu administracyjnego strona musi bowiem wyczerpać przysługujące jej środki zaskarżenia (art. 52 § 1 Ppsa). Warto przy tym pamiętać, za zgodnie z aktualnym poglądem prezentowanym w orzecznictwie, załatwienie sprawy w trakcie biegu postępowania sądowoadministracyjnego nie zwalnia organu administracji z odpowiedzialności za przewlekłe prowadzenie postępowania w postaci obligatoryjnego orzekania przez sądy administracyjne w przedmiocie rażącego charakteru bezczynności (przewlekłości) (por. postanowienie NSA z dnia 18 września 2014 roku, sygn. akt I OSK 50/14)

Dopiero prawomocne orzeczenie sądu administracyjnego, uwzględniające skargę strony na bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania przez organ administracji publicznej (choćby tylko w zakresie stwierdzenia, czy bezczynność miała miejsce z rażącym naruszeniem prawa – por. wyrok WSA w Krakowie z dnia 25 lutego 2014 roku, sygn. akt II SAB/Kr 315/13) będzie mogło stanowić podstawę do dochodzenia przez stronę odszkodowania na zasadach określonych w art. 417¹ § 3 Kodeksu cywilnego.

Mateusz Kierok
Aplikant radcowski