Opodatkowanie akcji fantomowych

Akcje fantomowe to powszechna w Stanach Zjednoczonych metoda wynagradzania kadry menedżerskiej spółek akcyjnych. Ostatnimi czasy zyskała na popularności również w Polsce, ze względu na spowodowany jej stosowaniem wzrost efektywności menedżerów w zarządzaniu firmą. Polega ona na przekazaniu na czas określony pewnej liczby wirtualnych akcji. Pakiet tych akcji upoważnia menadżera do pobierania wypłat fantomowych, których wysokość uzależniona jest w głównej mierze od giełdowego kursu akcji. Akcje fantomowe nie są akcjami w rozumieniu kodeksu spółek handlowych, nie są akcjami notowanymi na giełdzie, są niezbywalne i nie dają ich nabywcom żadnych praw udziałowych w stosunku do spółki.

Charakter tej instytucji wywołał szereg wątpliwości związanych z jej opodatkowaniem. Czy jako składnik wynagrodzenia akcje fantomowe podlegają podatkowi dochodowemu, czy też należy uznać je za instrumenty finansowe i obciążyć tzw. podatkiem Belki w stałej wysokości 19%.

Zgodnie z § 3 pkt 4 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (Dz. U. Nr 149, poz. 1674), akcje fantomowe stanowią instrument pochodny, będący rodzajem instrumentu finansowego. Wynika to z faktu spełniania przez akcje fantomowe wszystkich przesłanek z rozporządzenia, a mianowicie: (i) wartość jest zależna od zmiany wartości instrumentu bazowego, (ii) nabycie nie powoduje poniesienia żadnych wydatków początkowych albo wartość netto tych wydatków jest niska w porównaniu do wartości innych rodzajów kontraktów, których cena podobnie zależy od zmiany warunków rynkowych, (iii) rozliczenie nastąpi w przyszłości.

Ponadto, samo przyznanie akcji fantomowych nie skutkuje powstaniem przychodu, szczególnie jeżeli zostają one nabyte odpłatnie. W momencie ich nabycia nie można bowiem stwierdzić, czy ich realizacja przyniesie korzyści, a tym bardziej oszacować wartości tej korzyści.

Jak wynika z wydanej 13 kwietnia 2015 roku przez Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach interpretacji indywidualnej nr IBPBII/2/4511-45/ 15/MW oraz wydanej 15 stycznia 2014 roku przez Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu w interpretacji indywidualnej z nr ILPB2/415-937/13-4/AJ, przyznanie w ramach programu motywacyjnego pochodnych instrumentów finansowych spowoduje powstanie po stronie uczestników przychodu podlegającego opodatkowaniu dopiero w momencie ewentualnej realizacji prawa, natomiast samo otrzymanie niezbywalnego na rzecz osób trzecich oraz niemającego odrębnej wartości papieru wartościowego nie skutkuje uzyskaniem przychodu w rozumieniu ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Stosowanie akcji fantomowych jako formy wynagrodzenia osób zarządzających firmą jest więc atrakcyjne nie tylko ze względu na wzrost efektywności kadry menedżerskiej, ale także ze względu na to, że instrumenty te objęte są stałym, 19-procentowym podatkiem, znacznie niższym od zwyczajnego podatku dochodowego.

Paula Nowak

Robert Jedynak
Radca prawny