Obrót osobistymi prawami autorskimi

Zgodnie z przyjętym w polskim systemie prawnym dualistycznym modelem praw autorskich twórcy do stworzonego przez siebie utworu przysługują prawa osobiste oraz majątkowe. O ile obrót tymi drugimi jest rzeczą właściwą i naturalną, to osobiste prawa autorskie stanowią prawne określenie osobistej więzi twórczej autora i jego utworu.

Powstają one z chwilą ustalenia utworu, przez co rozumie się takie „uzewnętrznienie” działalności twórczej, której postać jest obiektywnie postrzegalna i zawiera cechy oraz  treść o twórczym charakterze, nawet gdyby w oczach autora utwór nie został jeszcze skończony. Okres ich obowiązywania nie jest ograniczony czasowo, w przeciwieństwie do autorskich praw majątkowych. Z uwagi na indywidualny stosunek twórcy do utworu, osobiste prawa autorskie nie mogą podlegać zbyciu ani zrzeczeniu. Przykładowy katalog uprawnień wchodzących w ich zakres określono w art. 16 ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim oraz prawach pokrewnych, do których zaliczono prawo do: autorstwa utworu,  nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo, decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności, nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Jednak odrębną kwestią od zbycia lub zrzeczenia się praw jest dopuszczalność zobowiązania się do niewykonywania osobistych praw autorskich przez twórcę, np. w ramach umów przenoszących autorskie prawa majątkowe lub umów licencyjnych. Nie ulega wątpliwości, że dla nabywającego prawa autorskie lub licencjobiorcy samo widmo potencjalnego wykonywania przez autora części uprawnień osobistych jest niekorzystne i może powodować znaczne problemy w faktycznym korzystaniu i obrocie utworem lub przedmiotami, na których utwór został utrwalony. Dlatego też zgodnie zarówno w doktrynie, jak i judykaturze dopuszcza się możliwość skutecznego zobowiązania twórcy do niewykonywania konkretnego uprawnienia lub nawet wszystkich osobistych praw autorskich. Co więcej, twórca w ramach swobody kontraktowania może zrzec się wykonywania osobistych praw autorskich, jednocześnie udzielając zezwolenia innemu podmiotowi (np. kontrahentowi, licencjobiorcy) do ich wykonywania w jego imieniu (por. wyrok Sądu Apelacyjnego

w Warszawie z dnia 14 maja 2007 roku, sygn. I ACa 668/2006, OSA 2008/12 poz. 39 str. 48, wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 14 lutego 2012 roku, sygn. KIO 222/12), za co może zostać mu przyznane dodatkowe wynagrodzenie.

Warto przy tym wskazać, że tego typu postanowienia umowne mają charakter odwoływalny i to zarówno w zakresie powstrzymywania się od wykonywania osobistych praw autorskich, jak

i wyrażenia zgody na wykonywanie tych praw przez inny podmiot. Dlatego racjonalnym jest obwarowanie zobowiązania twórcy do niewykonywania uprawnień wchodzących w ramy osobistych praw autorskich odpowiednimi karami umownymi. W razie ich braku kontrahent może ewentualnie dochodzić odszkodowania za niewykonanie umowy na zasadach ogólnych.

Mateusz Kierok
Aplikant radcowski