O szczególnych przypadkach przekształcenia przedsiębiorców na gruncie Kodeksu spółek handlowych

Ustawa z dnia 15 września 2000 roku Kodeks spółek handlowych przewiduje szereg wariantów przekształcenia podmiotowego przedsiębiorców. Przepisy w tym przedmiocie zawarte zostały zarówno w części ogólnej, jak również w części szczególnej kodeksu.

Spośród różnych rodzajów przekształcenia warto nieco więcej uwagi poświęcić dwóm szczególnym przypadkom.

Pierwszym z nich jest przekształcenie spółki cywilnej w spółkę jawną uregulowane w art. 26 KSH. Należy podkreślić, iż odmiennie niż w stanie prawnym sprzed 23 października 2008 roku, obecnie możemy mieć do czynienia jedynie z tzw. fakultatywnym przekształceniem. Przekształcenie to może zostać zainicjowane wyłącznie przez wspólników spółki cywilnej, przy czym dla skuteczności zgłoszenia przekształcenia do sądu rejestrowego konieczne jest łączne działanie wszystkich wspólników. Warunkiem skutecznego zgłoszenia jest też uprzednie dostosowanie istniejącej umowy spółki do wymogów przewidzianych dla umowy spółki jawnej i w tym kontekście określenie wkładów do spółki jawnej, albowiem te nie funkcjonują w ramach spółki cywilnej.

Z momentem wpisu przekształcenia do Krajowego Rejestru Sądowego spółka cywilna staje się automatycznie spółką jawną i zgodnie z art. 26 § 5 Kodeksu spółek handlowych „przysługują jej wszystkie prawa i obowiązki stanowiące majątek wspólny wspólników spółki cywilnej” (całość praw i obowiązków dotychczasowych wspólników). Na marginesie warto podkreślić, że ustawodawca posługuje się nieprecyzyjnym sformułowaniem. Nie sposób bowiem przyjąć, aby prawa i obowiązki mogły stanowić majątek wspólników. Brzmienie tego przepisu powinno jednoznacznie wskazywać, że prawa i obowiązki przysługujące dotychczas wspólnikom spółki cywilnej po przekształceniu przysługują spółce jawnej.

 Zachodzi zatem sukcesja, przy czym należy przyjąć, iż obejmuje ona również uprawnienia oraz obowiązki natury administracyjnej (np. w zakresie koncesji oraz zezwoleń).

Zdaniem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z dnia 9 stycznia 2008 roku (sygn. akt III CSK 196/07) w omawianym przypadku mamy do czynienia z sukcesją uniwersalną całości majątku wspólników spółki cywilnej na spółkę jawną.  

Drugi wart podkreślenia przypadek przekształcenia został opisany w art. 551 § 5 KSH.

Na gruncie wspomnianego przepisu osoba fizyczna prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą uprawniona jest do przekształcenia formy prawnej swojej działalności w jednoosobową spółkę kapitałowej (a więc tylko w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością lub w spółkę akcyjną).  Powyższe uprawnienie zostało wprowadzone do porządku prawnego z dniem 1 lipca 2011 roku.

W wyniku tego rodzaju szczególnego przekształcenia przedsiębiorca staje się wspólnikiem jednoosobowej spółki. W kontekście powyższego rodzi się pytanie, co w sytuacji, gdy majątek przedsiębiorcy objęty jest małżeńską wspólnością majątkową. Czy wówczas oboje małżonkowie stają się wspólnikami spółki powstałej na skutek przekształcenia? Literalna wykładania omawianego przepisu prowadzi do wniosku, że nie jest to możliwe. Niemniej można spotkać poglądy doktryny, zgodnie z którymi w przedmiotowym przypadku mamy do czynienia z tzw. wspólnikiem zbiorowym (oboje małżonkowie są wspólnie uprawnieni do wykonywania praw udziałowych i w praktyce tworzą jednego wspólnika). 

Piotr Stolarczyk
Radca prawny