Nowelizacja przepisów kodeksu cywilnego i procedury cywilnej

W dniu dzisiejszym w życie wchodzi ustawa z dnia z 10 lipca 2015 roku o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2015 r. poz. 1311) wprowadzająca dalekie modyfikacje w reżimie prawa cywilnego. Przede wszystkim należy wskazać na wprowadzenie przez ustawodawcę dwóch nowych form czynności prawnych, tj. formę dokumentową i elektroniczną.

Dla zachowania pierwszej z nich wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie. Wystarczającym dla jej zachowania jest złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu np. mailowo, faksem czy sms-em. Warto także zwrócić uwagę, że w nowym brzmieniu art. 77 § 2 Kc ustawodawca przewiduje, że rozwiązywanie umów (wypowiedzenie, odstąpienie) zawartych m.in. w formie pisemnej będzie mogło następować przy zastosowaniu formy dokumentowej, o ile ustawa lub umowa nie stanowi inaczej, co zdecydowanie przyspieszy tego typu czynności.

Należy zakładać, że forma dokumentowa znajdzie szerokie zastosowanie w praktyce kontraktowej, tym bardziej, że ustawodawca przewiduje możliwość umownego zastrzeżenia rygoru nieważności w przypadku jej niedochowania.

Druga z nowych form czynności prawnych (forma elektroniczna) polega z kolei na składaniu oświadczeń woli w postaci elektronicznej i opatrzeniu ich bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu.

Jednocześnie ustawodawca w ramach nowelizacji wprowadza nową definicję dokumentu, wskazując, że jest nim nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią (nowy art. 77³ Kc). Do tej pory doktryna jak i orzecznictwo, dla ustalenia zakresu pojęciowego dokumentu (prywatnego), posiłkowały się przepisem art. 245 Kpc, która przewidywała, że dokument prywatny stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Nowa definicja całkowicie zrywa z łączeniem pojęcia dokumentu z faktem jego podpisania, wprowadzając jednocześnie pożądany porządek pojęciowy.

Warto również nadmienić, że przedmiotowa nowelizacja w nowym art. 65¹ Kc przewiduje, iż przepisy o oświadczenia woli należy stosować odpowiednio do innych oświadczeń (np. oświadczeń uczuć lub wiedzy). Skutki prawne tej zmiany są znaczące i spowodują, iż konieczność składania tego rodzaju oświadczeń zgodnie z zasadami reprezentacji obowiązującymi dany podmiot np. odnośnie do wszelkiego typu listów referencyjnych lub rekomendacji o stricte informacyjnym charakterze, stosowanych zwłaszcza w ramach postępowań prowadzonych na podstawie ustawy – Prawo zamówień publicznych.

W zakresie zmian w Kodeksie postępowania cywilnego warto wskazać na dalszą informatyzację procedury cywilnej mającą na celu przyspieszenie rozpoznawania spraw sądowych. W tym świetle warto zwrócić uwagę na liberalizację zasad wzywania stron, świadków, biegłych i innych osób przed oblicze sądu. Do tej pory odformalizowane wzywanie na rozprawę znajdowało zastosowanie wyłącznie w postępowaniu w zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (art. 472 Kpc) oraz w postępowaniu uproszczonym (art. 505⁶ § 1).

W oparciu o nowy przepis art. 149¹ Kpc, sąd będzie uprawniony do wzywania ww. osób we wszystkich postępowaniach w sposób, który uzna za najbardziej celowy, z pominięciem tradycyjnych form doręczeń, jeżeli uzna to za niezbędne dla przyspieszenia rozpoznania sprawy.

Wreszcie na uwagę zasługuje rozszerzenie uprawnienia sądu do kierowania spraw do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym, w sytuacji gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, sąd uzna - mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych - że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne (nowy art. 148¹ Kpc).
Przedstawione przesłanki mają charakter nieostry co wzbudza uzasadnione wątpliwości co do prawidłowości nowelizacji w tym obszarze, zwłaszcza, że stanowi ona wyłom w podstawowej dla procedury cywilnej zasadzie jawności postępowania.

Warto dodatkowo wskazać, że dla stron postępowania chcących skorzystać z rozpoznania sprawy na rozprawy jedyną możliwością dla wyłączenia ww. uprawnienia sądu do samodzielnego skierowania sprawy do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym, jest złożenie wniosku w trybie art. 148¹ § 3 Kpc o przeprowadzenie rozprawy.

Mateusz Kierok
Radca prawny