Kilka słów o tzw. prokurze niewłaściwej łącznej

Zarówno przedstawiciele doktryny, jak również orzecznictwo Sądu Najwyższego od lat poruszają aspekty związane z tzw. prokurą niewłaściwą łączną, przy czym poglądy w tej materii są rozbieżne.

Kodeks cywilny, który w kompleksowy sposób reguluje kwestie prokury, poza prokurą oddziałową, wskazuje na jej dwa rodzaje, tj. prokurę samoistną oraz łączną. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z sytuacją, w ramach której prokurent samoistny uprawniony jest do samodzielnego wykonywania czynności sądowych oraz pozasądowych, w tym do reprezentowania przedsiębiorcy. Prokura łączna natomiast sprowadza się do łącznego działania dwóch lub więcej prokurentów. Jednocześnie Kodeks cywilny milczy na temat łącznego działania prokurenta oraz członka zarządu (wspomniana prokura niewłaściwa łączna).

Aspekty związane z działaniem prokurenta wraz z członkiem zarządu stanowią przedmiot regulacji Kodeksu spółek handlowych. Zgodnie z art. 205 § 1 KSH, w przypadku zarządu wieloosobowego, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością może być reprezentowana między innymi przez członka zarządu działającego łącznie z prokurentem. Analogiczna zasada obowiązuje w odniesieniu do spółki akcyjnej.

W omawianym aspekcie doniosłym z praktycznego punktu widzenia jest problem możliwości wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego jednego prokurenta z jednoczesnym wskazaniem, iż może on działać łącznie z członkiem zarządu. Za przyjęciem takiej możliwości Sąd Najwyższy wypowiedział się w uchwale z dnia 27 maja 2001 roku (sygn. akt III CZP 6/01), zgodnie z którą „Dopuszczalne jest udzielenie prokury jednej osobie z zastrzeżeniem, że może ona działać tylko łącznie z członkiem zarządu spółki lub prokurentem”. W przedmiotowej uchwale podtrzymana została linia orzecznicza zainicjowana przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 lutego 1938 roku (sygn. akt CI 170/37). 

 Podkreślić jednak należy, iż powyższy pogląd nie jest powszechnie akceptowany przez sądy i w zależności od danego okręgu, niejednokrotnie wydziały gospodarcze Krajowego Rejestru Sądowego odmawiają wpisu tego rodzaju prokury do rejestru przedsiębiorców.

Przeciwnicy wskazanego powyżej poglądu argumentują, że Kodeks cywilny zawiera zamknięty katalog rodzajów prokury, wobec czego ustanowienie prokury łącznej z członkiem zarządu jest sprzeczne z przepisami prawa.

Poruszony problem jest na tyle istotny, że pismem z dnia 11 kwietnia 2014 roku Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego zwrócił się do Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z pytaniem o następującej treści „Czy możliwy jest wpis do Krajowego Rejestru Sądowego, w rubryce «Prokurenci», jednego prokurenta z jednoczesnym zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu spółki?”

Zainicjowana na skutek ww. pisma procedura doprowadziła do zmiany stanowiska i wydania przez Sąd Najwyższy uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 30 stycznia 2015 roku (sygn. akt III CZP 34/13), zgodnie z którą „Niedopuszczalny jest wpis do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym jednego prokurenta z zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu”.

Należy wskazać, że omawiany problem nastręcza wyjątkowych trudności w przypadku tych spółek, które posiadają wieloosobowy zarząd, a jednocześnie ustanowiły tylko jednego prokurenta, który co oczywiste jest w takim wypadku prokurentem samoistnym (nie może działać łącznie z drugim prokurentem z uwagi na jego brak).

W takim wypadku, na zasadzie wspomnianej regulacji art. 205 § 1 KSH, celem usprawnienia podejmowanych działań (np. w przypadku nieobecności jednego członka zarządu) spółki reprezentowane są przez drugiego członka zarządu oraz prokurenta samoistnego.

Sąd Najwyższy przesądził, że tego rodzaju rozwiązanie jest nieprawidłowe, wobec czego reprezentacja mieszana może mieć miejsce jedynie wtedy, gdy spółka posiada prokurentów łącznych. Wówczas, nie ma przeszkód, aby jeden z nich reprezentował spółkę łącznie z członkiem zarządu.

Należy podzielić pogląd Sądu Najwyższego, że udzielając prokury, zarząd nie jest uprawniony do modyfikowania zasad dotyczących ustanawiania prokurentów, stąd zapisy zawarte w treści uchwał, na mocy których udzielana jest prokura samoistna wraz z zastrzeżeniem o łącznym działaniu z członkiem zarządu, są nieważne.

W ocenie Sądu Najwyższego, wpisy w Krajowym Rejestrze Sądowym, zgodnie z którymi działanie prokurentów samoistnych jest ograniczone do współdziałania z członkami zarządu, winny być wykreślone z rejestru na mocy art. 12 ust. 3 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym. Należy być zatem przygotowanym na podjęcie stosownych działań przez wydziały rejestrowe, natomiast ci przedsiębiorcy, którzy posiadają prokurentów samoistnych działających łącznie z członkami zarządu, muszą być przygotowani na dokonanie zmian w zakresie rodzaju prokury.    

Niezależnie od powyższego Sąd Najwyższy wskazał, że pogląd wyrażony w uchwale z dnia 30 stycznia 2015 roku wywiera skutek pro futuro, wobec czego wszystkie czynności dokonywane dotychczas przez prokurentów samoistnych działających łącznie z członkiem zarządu pozostają w mocy.

Piotr Stolarczyk
Radca prawny