Dopuszczalność pracy dzieci

Zgodnie z art. 65 ust. 3 Konstytucji stałe zatrudnianie dzieci poniżej 16 roku życia jest zakazane. Dopuszcza się jednak odrębne regulacje wprowadzane mocą ustawy. I tak w art. 3045 Kodeksu pracy ustawodawca uregulował jedyny wyjątek od przywołanej zasady, który wszedł w życie z dniem wstąpienia Polski do Unii Europejskiej, a to dla implementacji zapisów dyrektywy Rady nr 94/33/WE z 22 czerwca 1994 r. w sprawie ochrony pracy osób młodych. Określa on zamknięty katalog przesłanek do skutecznego uzyskania zgody na wykonywanie pracy przez dzieci, przy czym ta praca nie może mieć charakteru stałego.
Wykonywanie pracy przez dzieci może następować wyłącznie na rzecz podmiotów (osób prawnych, osób fizycznych, ułomnych osób prawnych), które prowadzą działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową i tylko w sytuacji uzyskania uprzedniej zgody wyrażonej przez przedstawiciela ustawowego lub opiekuna dziecka. Odpowiednie przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego znajdą w tym zakresie zastosowanie. W związku z tym należy opowiedzieć się za postulatem, że wyrażenie zgody przez opiekuna dziecka na wykonywanie pracy przez jego podopiecznego poniżej 16 roku życia winno być zakwalifikowane jako „ważniejsza sprawa, która dotyczy osoby małoletniego” w rozumieniu art. 156 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Dla jego skuteczności wymaga się zatem zgody sądu opiekuńczego. Analogicznie zaś przy ewentualnym konflikcie rodziców co do wykonywania władzy rodzicielskiej w tym obszarze winien rozstrzygać sąd opiekuńczy - na postawie art. 97 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Co więcej, wykonywanie pracy przez dziecko obwarowane zostało koniecznością uzyskania zezwolenia inspektora pracy właściwego ze względu na miejsce siedziby wnioskującego, którym jest każdorazowo podmiot chcący zatrudniać dziecko. Przepisy precyzyjnie określają, co winien on załączyć do wniosku dla skutecznego ubiegania się o zezwolenie. Zatem oprócz wspomnianej zgody przedstawicieli ustawowych na piśmie wymaga się przykładowo orzeczenia lekarza stwierdzającego brak przeciwwskazań do wykonywania określonej pracy, opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej, wreszcie opinię dyrektora szkoły, o ile dziecko podlega obowiązkowi szkolnemu. Inspektor pracy przy wydawaniu zezwolenia kieruje się przede wszystkim dobrem dziecka, ochroną jego zdrowia, prawidłowego rozwoju psychofizycznego, ale także bada, czy podjęcie zatrudnienia nie wpłynie negatywnie na wypełnianie przez dziecko obowiązku szkolnego. W tym celu w treści samego zezwolenia określa się warunki zatrudnienia, w szczególności dopuszczalny okres wykonywania przez dziecko pracy, a także dobowy wymiar czasu pracy. Zezwolenie wydawane jest w formie decyzji administracyjnej, a zatem w razie negatywnego rozstrzygnięcia wnioskujący może skorzystać z trybu odwoławczego regulowanego przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego.
Powyższe przesłanki dopuszczalności pracy dzieci, które nie ukończyły 16 roku życia, stosuje się także wprost do wykonywania przez dzieci innej pracy zarobkowej - także w oparciu o umowy cywilnoprawne o charakterze opłatnym lub nieodpłatnym (umowa o świadczenie usług, umowa o dzieło). Zatem w zakresie nieuregulowanym w treści zezwolenia na zatrudnienie lub wykonywanie innej działalności zarobkowej dziecka zastosowanie znajdą przepisy odpowiednio Kodeksu pracy lub Kodeksu cywilnego.
Warto zauważyć, że w razie zmiany sytuacji faktycznej, zwłaszcza przy jakimkolwiek negatywnym oddziaływaniu prowadzonej pracy lub innej działalności zarobkowej na dziecko, jego przedstawiciel ustawowy lub opiekun może wnioskować o cofnięcie zezwolenia. Inspektor, który wydał zezwolenie, jest także uprawniony do jego cofnięcia z urzędu, jeśli stwierdzi, że faktyczne warunki pracy dziecka nie odpowiadają warunkom określonym w wydanym zezwoleniu.

Mateusz Kierok
Aplikant radcowski