Sposoby odrzucenia spadku przez emigranta

Polacy, którzy w ostatnich latach skorzystali z swobody przemieszczania się i zarobkowania w ramach unijnego rynku wewnętrznego, ale także poza granicami wspólnoty europejskiej, często spotykają się z problemami natury prawnej związanymi ze śmiercią osoby bliskiej zamieszkałej w Polsce.

Niejednokrotnie bowiem zdarza się, że składniki majątkowe bliskich osób zmarłych są poważnie zadłużone, wobec czego przyjęcie spadku obiektywnie może być ekonomicznie nieuzasadnione. W takiej sytuacji często pojawiają się wątpliwości związane z właściwą procedurą odrzucenia spadku po osobie zmarłej dla skutecznego oddalenia widma przejęcia zobowiązań majątkowych po osobie zmarłej.

Na wstępie należy wskazać, że sposób odrzucenia spadku uregulowany został w art. 1018 § 3 Kodeksu cywilnego, który przewiduje, iż oświadczenie o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem w formie ustnej lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Nie ma przeszkód, ażeby taka czynność została dokonana także przez pełnomocnika, z tym zastrzeżeniem że także pełnomocnictwo powinno być sporządzone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym.

Warto przy tym pamiętać o terminie na złożenie przez spadkobiercę odpowiedniego oświadczenia w przedmiocie spadkobrania, który wynosi 6 miesięcy i liczony jest od dnia powzięcia przez spadkobiercę wiedzy o tytule swego powołania do spadku, która to data najczęściej będzie zbieżna lub co najmniej zbliżona do daty śmierci spadkobiercy. Niedokonanie czynności w przewidzianym przepisami terminie skutkuje zaś przyjęciem spadku w sposób prosty, tj. bez ograniczenia odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe.

Z uwagi na powyższe warto określić alternatywne sposoby odrzucenia spadku przez osoby zamieszkałe poza granicami Polski:

1) dokonanie czynności przy osobistym stawiennictwie w Polsce – co do zasady jest to najbardziej czasochłonna metoda; spadkobierca może w takiej sytuacji działać na trzy sposoby:

-        złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w formie ustnej w sądzie spadku, tj. sądzie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub sądzie miejsca pobytu spadkobiercy w Polsce, po złożeniu do wybranego sądu wniosku o odebranie oświadczenia w przedmiocie odrzucenia spadku i jednoczesnym uiszczeniu opłaty stałej wysokości 50 zł,

-        złożyć oświadczenie o odrzuceniu w formie ustnej przed dowolnie wybranym notariuszem, z której to czynności sporządza się protokół w formie aktu notarialnego, który jest następnie przesyłany do sądu spadku, za co należy uiścić maksymalnie kwotę 61,50 zł brutto, a dodatkowo także 7,38 zł brutto za każdą stronę wypisu aktu notarialnego dla spadkodawcy,

-        alternatywnie spadkobierca może we własnym zakresie sporządzić oświadczenie na piśmie, zaś podpis spadkobiercy powinien następczo zostać poświadczony przez notariusza za opłatą w wysokości maksymalnie 24,60 zł brutto, z tym że to spadkobierca winien w takiej sytuacji samodzielnie złożyć oświadczenie do sądu spadku wraz z wnioskiem o przyjęcie tego oświadczenia oraz wniesieniem opłaty stałej w wysokości 50 zł;

-        spadkobierca może również zainicjować postępowanie w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku i jego ramach złożyć przed sądem stosowne oświadczenie; należy jednak pamiętać, iż wszczęcie ww. postępowania sądowego nie powoduje zawieszenia biegu ww. terminu na złożenie oświadczenia w przedmiocie przyjęcia lub odrzucenia spadku, co więcej złożenie takiego oświadczenia w ramach postępowanie nie zwalnia z konieczności odrębnego uiszczenia opłaty stałej w wysokości 50 zł,

2) złożenie oświadczenia za granicą (w kraju miejsca zamieszkania spadkobiercy) – ten sposób wymaga zdecydowanie większej samodzielności po stronie spadkobiercy i nie dopuszcza odrzucenia spadku w formie ustnej; zakłada on bowiem sporządzenie przez spadkobiercę oświadczenia na piśmie we własnym zakresie i udania się z nim do polskiej placówki dyplomatycznej w kraju pobytu (konsulatu lub ambasady RP), w celu konsularnego poświadczenia podpisu na piśmie odrzucającym spadek; konsularne poświadczenie własnoręczności podpisu nie skutkuje jednak z mocy prawa odrzuceniem spadku, gdyż dla jego skutecznego dokonania należy także we własnym zakresie przesłać poświadczone konsularnie oświadczenie wraz z wnioskiem o przyjęcie pisemnego oświadczenia o odrzuceniu spadku do sądu spadku z jednoczesnym uiszczeniem opłaty stałej w wysokości 50 zł; należy mieć przy tym na uwadze, że złożone w ten sposób oświadczenie odniesienie ono skutek dopiero z chwilą jego doręczenia do sądu, co ma wymierne znaczenia dla zachowania ww. terminu na odrzucenie spadku,

Opłata konsularna od poświadczenia własnoręczności podpisu na oświadczeniu o odrzuceniu spadku wynosi 30 euro zgodnie z obowiązującym załącznikiem zawierającym tabele opłat w rozporządzeniu Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 23 kwietnia 2013 roku  w sprawie opłat konsularnych (Dz. U. 2013 r. poz. 522),

3) udzielenie pełnomocnictwa za granicą (w kraju miejsca zamieszkania spadkobiercy) – ten sposób jest zdecydowanie najmniej uciążliwy dla samego spadkobiercy; jedyną czynnością jaką winien dokonać jest sporządzenie pełnomocnictwa dla odpowiednio określonej osoby na piśmie i jego konsularne poświadczenie w placówce dyplomatycznej na zasadach odpowiednio określonych w pkt 2 powyżej, włączając w to konieczność uiszczenia opłaty za poświadczenie własnoręczności podpisu na pełnomocnictwie w wysokości 30 euro; pozostałe czynności związane z odrzuceniem spadku będą zaś dokonywane przez pełnomocnika według wybranego przez niego sposobu, z tym że przy składaniu oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu swojego mocodawcy przed sądem, oprócz wymogu wniesienia opłaty sądowej w wysokości 50 zł od wniosku w przedmiocie przyjęcia oświadczenia, zajdzie dodatkowo konieczność uiszczenia opłaty skarbowej w wysokości 17 złotych z tytułu złożenia dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa w ramach postępowania sądowego.

Niezależnie od wybranego sposobu odrzucenia spadku oraz tego czy czynność dokonywana jest bezpośrednio albo przez pełnomocnika, każdorazowo należy legitymować się odpisem skróconym aktu zgonu spadkodawcy, który będzie stanowił podstawę odebrania oświadczenia przez uprawniony podmiot. W przypadku składania oświadczenia o odrzuceniu spadku w formie pisemnej odpis aktu zgonu winien w każdym przypadku zostać dodany jako załącznik do składanego wniosku.

Mateusz Kierok
Aplikant radcowski